Mogen/moeten we blij zijn met de digitalisering of eerder ongerust?
Mentaal welzijn en digitalisering: het conflict tussen die twee voelen we allemaal aan de lijve. We zijn blij met wat er allemaal mogelijk is. En toch schuurt het bij momenten, beheerst het te veel ons leven. Want wie van ons slaapt bijvoorbeeld met zijn smartphone naast zijn bed? En bij wie is dat het laatste en eerste wat hij of zij bekijkt? Vele handen gingen de lucht in toen ik dat vroeg, op het jongste Kunlaboratorium: over of digitalisering nu een vloek is voor ons mentale welzijn of toch eerder een zegen.
Geen ver-van-mijn-bedvraag, en dus waren zowat tachtig deelnemers afgezakt naar de kantoren van Kunlabora in Leuven, om hierover mee van gedachten te wisselen. Een uiteenlopend publiek, actief en dynamisch, net als de setting. De kantoren van Kunlabora waren uitnodigend. Open en creatief. Overal kleurige post-its. Feedback en ideeën tegen allerhande muren. Een welkom voor iedereen met broodjes en een drankje, het ijs was meteen gebroken. Fijn om hier host te mogen zijn. De vibe zat goed.
Vele handen gingen de lucht in.
Dwangmatige bolletjes versus handige apps
Maar goed, digitalisering. Hoe zit dat in mijn leven? En in dat van het publiek? Wat bijvoorbeeld met de rode bolletjes op onze smartphone, de pushmeldingen of notifications van apps? Wie laat ze toe? Wie heeft ze ook al uitgezet? Want geef toe, ze zijn dwangmatig. En waar trekken ze ons uiteindelijk naartoe? Onder meer naar social media als Facebook of Instagram of Twitter. En dat terwijl we intussen weten dat jongeren zich vooral slecht in hun vel voelen door te scrollen door de ‘geweldige’ levens van anderen. En dat we op Twitter vooral ongeremde polarisatie vinden. Ver weg van blijven, lijkt me. Mentaal welzijn is daar ver te zoeken.
Alleen ben ik ook wel blij met alle apps op mijn telefoon. Een bank app om mijn financiën te doen, de onmisbare KMI app. De Teams app waardoor ik kan inbellen op een meeting zonder dat ik er fysiek ben. (Met dank aan corona.) Er zijn ook goeie kanten aan de digitalisering. En dat is meteen wat dit Kunlaboratorium wil onderzoeken: wat is er digitaal al mogelijk dat ons kan helpen om ons goed te voelen en dat zo bijdraagt aan ons mentale welzijn, en wat zou goed zijn als we het ontwikkelen? Zonder dat we er ons slechter door voelen en dat het zorgt voor mentale onrust.
Ik verklap het alvast: er is al veel mogelijk wat ons kan helpen. Meer dan ik had verwacht of gedacht, en in dat opzicht was dit Kunlaboratorium een echte eyeopener. Met dank aan enthousiaste sprekers die vier korte keynotes brachten, to the point en uit het leven gegrepen.
Warme scholen voor veerkrachtige jongeren
Sarah Peene & Jan Toye kwamen vertellen over het Fonds GavoorGeluk. Dat Fonds wil jongeren veerkrachtig maken en zo depressie en suïcide voorkomen. Jan richtte het Fonds op nadat zijn eigen zoon uit het leven stapte, hij was 21. En helaas was hij niet de enige die worstelde. In Vlaanderen overlijden elk jaar 1.200 mensen door zelfdoding, dat zijn er meer dan 3 per dag. Harde cijfers. Te veel gebroken levens.
Met het Fonds wil Jan doen voor anderen wat hij voor zijn eigen kind niet meer kan doen: een warme samenleving creëren waarin vluchtwegen als zelfdoding niet nodig zijn. Hij doet dat met projecten onder de noemer Warm Vlaanderen. Eén ervan zijn de Warme Scholen, dat getrokken wordt door Sarah.
Sarah nam ons mee op een roller coaster (50 slides in 10 minuten, en iedereen volgde geboeid), onder meer over hoe vreemd het toch is dat het onderwijs nog werkt zoals 100 jaar geleden (met 1 leerkracht voor de klas) terwijl de maatschappij errond alsmaar sneller verandert.
Dat er iets schort, hoorden we ook van Jan: in grotere steden verlaat 1 op de 4 jongeren de schoolbanken zonder diploma. Dat kan anders en beter. Hun voorstel: gepersonaliseerde leertrajecten, en teams van leerkrachten verantwoordelijk voor een leergemeenschap van leerlingen, over de jaren en vakken heen. Alleen is om dat betaalbaar te houden, digitalisering nodig.
Nu al hebben ze een digitaal leerplatform opgezet, samen met Kunlabora, dat de ‘best practices’ verzamelt en iedereen uitnodigt om actief deel te nemen aan hun learning community rond Warme Scholen. En ze pleiten voor een app die ons allemaal qua geestelijke gezondheid continu monitort, van op de schoolbank tot op de werkvloer. Want zonder monitoring geen beleid. Voorstellen die toch wel wat vragen losmaakten (is zoiets wel betaalbaar?), en ook bedenkingen. Discussie: heerlijk!
Zijn digitale tools de toekomst van therapie?
De tweede keynote was van Eva Van Assche, experimenteel psychologe bij Thomas More Hogeschool. Zij onderzoekt daar hoe digitale toepassingen zoals smartphone applicaties een bijdrage kunnen leveren aan een toegankelijke, betaalbare en effectieve geestelijke gezondheidszorg. Kunnen digitale tools de toekomst zijn van therapie?
Corona heeft hierin al voor een grote stap vooruit gezorgd, vertelt Eva. Als een ‘black swan’ of ‘zwarte zwaan’ moment: een onverwachte gebeurtenis die bijna niemand van tevoren had zien aankomen. Plots waren door corona online consultaties met psychologisch hulpverleners mogelijk. Maar wat is er nog meer mogelijk dan een sessie via bijvoorbeeld Zoom?
Dat komen we te weten via het verhaal van Alex, die op een dag overvallen wordt, en erna merkt dat hij angstig is en slecht slaapt. Hij doet wat we allemaal doen: hij zoekt op internet naar informatie en tips & tricks. Alleen is de vraag: kan online zelfhulp werken?
Ja, zo blijkt, als je daarin begeleid wordt en ook gestimuleerd om de online zelfhulp tools te gebruiken. Anders verwatert het gebruik snel. Ook belangrijk is dat je weet wat zo’n app of tool waard is. De kennis rond digitale zelfhulp tools bij hulpverleners en cliënten is nog heel beperkt. Mensen op zoek naar hulp hebben echt een houvast nodig. Zo’n houvast is bijvoorbeeld de website onlinehulp-apps.be, waar experten (van onder meer Thomas More) een overzicht geven van heldere, toegankelijke en betrouwbare apps.
Want er zijn al wel heel wat digitale tools beschikbaar. Zo gebruikt Alex in samenspraak met zijn therapeut een app om zijn stemming te monitoren zodat hij beseft welke omstandigheden zijn stress en angst uitlokken. En hij kan via virtual reality terugkeren naar de plek van de overval, zonder dat hij er echt fysiek al naartoe moet. Zo kan hij de ervaring van de overval eerst herbeleven in een veiliger omgeving met begeleiding van zijn therapeut. Er zijn dus al heel wat digitale tools beschikbaar, waarvan de effectiviteit in onderzoek werd aangetoond, alleen worden ze nog niet op grote schaal gebruikt in de praktijk.
Hoe kunnen wearables en data je mentale gezondheid opvolgen?
Hoe nuttig is het om een smartwatch rond je pols te hebben of iets anders wat je hartslag meet, of je zweet of andere signalen die iets kunnen verklappen over hoe je je voelt? Heel nuttig, zo komen we te weten uit de laatste keynote, van Erika Lutin. Erika is bio-ingenieur (met een master in Human Health engineering), en werkt aan een doctoraat bij imec en KULeuven. Imec focust onder meer op het monitoren van mentale gezondheid. De vraag is: hoever staan ze daar al mee, en waar willen ze naartoe?
Een van de nieuwe technologieën waar imec op inzet zijn ‘wearables’ of draagbare sensoren, zoals bijvoorbeeld in een smartwatch. Ze ontwikkelen niet alleen de chips daarvoor, maar onderzoeken tegelijk wat ze kunnen leren uit de data van die sensoren. Over bijvoorbeeld mentale gezondheid.
Verrassend vond ik wat Erika vertelde over wat stress monitoren in de werkomgeving kan blootleggen. Zo zal iemand die langdurig onder stress staat en/of depressieve symptomen vertoont, een minder hoge stressrespons hebben op iets stressvols wat gebeurt, dan iemand zonder die stress of symptomen. Wat een signaal kan zijn om in te grijpen voor iemand uitvalt door te veel stress of een nakende depressie. Preventief. En zulke dingen kunnen allemaal gemonitord worden via wearables.
Je ziet ze ook meer en meer opduiken rondom je, de smartwatches. Een van mijn zussen monitort er haar stappen mee. (Zijn het er al genoeg? Nee, toch niet. Of jawel, mijn horloge zegt net dat ik goed bezig ben en mijn doel gehaald heb.) En iemand anders vertelde dat hij er zijn slaap mee monitort. (Heb ik goed geslapen vannacht? Goed genoeg om ook goed te kunnen sporten?) En dat eigenlijk ongemerkt, zonder veel moeite. Ideaal om data te verzamelen!
En ook onze smartphone houdt zonder veel moeite allerlei data bij over ons gedrag en onze gewoontes. Om al die data te verwerken wordt AI ingezet en dat kan leiden tot nieuwe inzichten en preventieve geestelijke gezondheidszorg. Alleen staat het inzetten van wearables bij de digitalisering van de geestelijke gezondheidszorg toch nog in de kinderschoenen: er is echter nog veel onderzoekswerk nodig om een degelijke, veilige wetenschappelijke basis te ontwikkelen voor het gebruik van deze tools om zo de preventie tot een hoger niveau te tillen, vertelt Erika.
Zelf aan de slag in break-out sessies
En dan konden de deelnemers zelf aan de slag. In vier break-outsessies of workshops. Eentje over hoe levensecht virtual reality kan zijn. Een tweede over hoe het leerplatform van Warme Scholen werkt, en wat ze eraan zouden kunnen verbeteren. Een derde over hoe niet iedereen zomaar mee is met apps en hoe ontwikkelaars van apps de digitale kloof zouden kunnen dichten. En een laatste over wat de deelnemers zelf nog op de agenda hadden gewild. De post-its vlogen in het rond.
Workshop Virtual Reality
Eva van Thomas More had twee VR apps meegebracht die haar groepje kon testen. Fijn, om zo in VR levensechte situaties te ervaren, vond de groep. Zo moest iedereen toch wat angst overwinnen om op het puntje van een plank te staan boven een immense afgrond in een wolkenkrabber omgeving (Richie’s Plank Experience). Een paar van de deelnemers hadden al VR ervaring, de meesten nog niet, en iedereen had toch een waw moment: je weet dat je op de grond staat, dat er niets kan gebeuren, maar je ogen zien iets anders en daarom sta je met knikkende knieën (en soms wat gillend) op die virtuele plank.
Daarna was er gelukkig de mogelijkheid om te relaxen in VR met de Flowborne app. De mensen konden rustig in een zetel zitten met de VR headset op en ademhalingsoefeningen doen in boeiende werelden. Het ritme van de eigen ademhaling leidt je door serene en ontspannende landschappen.
Workshop Warme Scholen
Werkt het leerplatform van Warmse Scholen goed? Dat is waar dit groepje zich over zou buigen. Voorlopig slaat het leerplatform nog niet genoeg aan, merken Sarah en Jan van het Fonds GavoorGeluk. En dus wilden ze graag weten hoe ze via het platform meer mensen kunnen aantrekken om deel uit te maken van hun learning community.
Heel interessant, vonden ze de input. Een van de adviezen was om het uitgangspunt scherper te zetten (Wat wil ik van een forum? Wat drijft me ernaar toe? En vind ik dat genoeg op WS?) De groep keek ook naar mogelijke drempels (twijfel en schrik over wat te posten) en naar oplossingen (een community manager die kan sturen). Benieuwd naar de evolutie.
Workshop Mentaal welzijn en de digitale kloof
Hoe zorg ik ervoor dat iedereen mee is met de digitale apps? En dat ook mijn oma met plezier de bank app gebruikt? Dat was de vraag voor het groepje hier, geleid door de Sociale Innovatie Fabriek. Ze moesten dus op zoek niet naar alsmaar nieuwere technologieën, wel naar een bredere basis voor de bestaande apps.
Dat dat nodig is, zien we in de cijfers, kreeg het groepje te horen: meer dan 40 procent van de 16- tot 74-jarigen zijn digitaal kwetsbaar. De suggesties? Zorg voor een digitale buddy. Of voor een speelomgeving van de app, waarbij je die kan gebruiken zonder dat je bang bent om iets verkeerd te doen. Of overtuig je oma waarom het belangrijk is een bepaalde app te gebruiken. What’s in it for me? Het helpt ongetwijfeld dat ze dankzij een app kan chatten met de kleinkinderen.
Workshop via fishbowl-principe
Deze iets grotere groep mocht zelf beslissen wat ze nog wilden uitdiepen. Iedereen mocht zijn voorstellen plakken op een ideeënmuur. Via stemming hebben ze de twee die het meest in de smaak vielen overgehouden.
Ten eerste, hoe kan de digitalisering verlopen zonder overprikkeling? Hoe kan je data verzamelen, zonder dat dat je stoort? En ten tweede, wat met de privacy rond die data? Want het is allemaal goed en wel dat er veel gemonitord wordt. Alleen is een belangrijke vraag: wat gebeurt er met die data?
Moet zoiets via wetgeving geregeld worden, of bijvoorbeeld via een label dat bedrijven kunnen krijgen, dat zij data correct zullen behandelen.
Mentaal welzijn en digitalisering, klinkt misschien droog, maar dat was niet de aanpak van dit Kunlaboratorium. Ik voelde me aangesproken als mens, hoorde ik bij een paar van de deelnemers. Die achteraf nog konden napraten op een netwerkmoment. Een fijne ontdekking. Benieuwd naar het volgende Kunlaboratorium!
Pascale Mertens
Journalist VRT NWS
Geïnspireerd door deze blog en wil je graag samenwerken?
Contacteer ons en we nemen zo snel mogelijk contact met je op!
